‘Ζευς’ είναι Φρυγικό όνομα (επίθετο)

Όπως έχω αναφέρει επανηλλειμένα, το όνομα ‘Ζευς’ δεν αποτελεί θεώνυμο (κανονικό όνομα θεού) ούτε είναι κάποιος συγκεκριμένος θεός αλλά είναι επίθετο και τίτλος που αποδίδεται στον εκάστοτε βασιλιά-θεό μέσα σε ένα πολυθεϊστικό σύστημα ή μια γεωγραφική περιοχή στην αρχαιότητα.

The hand of Sabazios

Στις αρχαίες κοινωνίες, είτε από σεβασμό ή φόβο ή κοινωνική απαίτηση (ή και συνδυασμό αυτών), οι άνθρωποι απέφευγαν να αποκαλούν ένα θεό ή θεά απευθείας με το όνομά του/της και χρησιμοποιούσαν αντιθέτως ένα τιμητικό τίτλο ή επίθετο που εξέφραζε μια συγκεκριμένη ιδιότητα αυτού/τής.

Ο Σαβάζιος

Το ‘Ζευς’ (παντοδύναμος, ουράνιος, θεϊκός) αποτελεί μια παραλλαγή του ‘Deus’ (Δευς) προερχόμενα και τα δύο από το Πρωτο-Ινδοευρωπαϊκό Dyēus (ουράνιος θεός) και που από καιρό ήμουν ουσιαστικά σίγουρος ότι εμφανίζεται στη Φρυγική γλώσσα εξετάζοντας το όνομα του Φρύγα θεού Σαβάζιου.

Ο ΣΑΒΑΖΙΟΣ (Κοινή) προφερόταν ως ‘Σαμπάζντιος’ στα Φρυγικά, όπως και με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και στα ελληνικά, και είναι ο Ζευς (βασιλιάς-θεός) που λατρευόταν στην Αθήνα, όπως έχω αναφέρει ξανά.

Καθώς επίσης είναι και ο πραγματικός θεός του κρασιού που λατρευόταν ευρέως γύρω στο Αιγαίο, την Ανατολία και μεγάλο μέρος των Βαλκανίων και όχι ο Διόνυσος, το οποίο είναι επίσης επίθετο (τίτλος) και όχι όνομα θεού, με τον οποίο λανθασμένα συγχέεται.

Το δε όνομα Σαμπάζντιος (προφορά) αναλύεται ως ‘Σάμπα-’⁽¹⁾, ένα προϊόν (σιρόπι) του μούστου στην παρασκευή κρασιού (χρησιμοποιούμενο ακριβώς έτσι και από τους Έλληνες), και το δεύτερο συστατικό ‘-ζντίος’ που σημαίνει ‘(βασιλιάς) θεός’ και είναι στη Γενική.

Θα πρέπει εδώ να σημειώσω ότι και το Διόνυσος (προφερόμενο ως ‘Ντιονούσος’ από τους Έλληνες) έχει προέλευση από το Φρυγικό ΔΙΟΝΣΙΝ (προφερόμενο ως ‘Ντιούνσιν,’ με τη μορφή ΝΤΙΟΥΝΣΙΝ στη Νεο-Φρυγική).

Τώρα, για να φέρει το ‘Σαμπάζντιος’ (Σαβάζιος) ως δεύτερο συστατικό τη μορφή ‘Ζντιος’ (Ζιος) στη γενική αυτό σημαίνει ότι στην ονομαστική το δεύτερο θα ήταν είτε ‘Ζντέους’ (Ζευς) ή ‘Ζντις’ (Ζις), όπως το τελευταίο εμφανίζεται ως κύρια θεότητα ανάμεσα στους Θράκες που δείχνουν έντονες Φρυγικές επιρροές.

Και η απόδειξη ότι είναι το πρώτο (Ζευς) ήρθε όταν αρχικά ‘σκόνταψα’ κάποια στιγμή στη Φρυγική θεότητα Μα Ζευς και κατόπιν δύο εβδομάδες τον επίσης Φρύγα θεό Τι Ζευς.

Με την μορφή αυτή εμφανίζονται τα παραπάνω και σε Φρυγικές επιγραφές, ως περαιτέρω απόδειξη, αλλά και σε άλλες αρχαίες ή πρώιμες μεσαιωνικές πηγήες ενώ η χρήση του ‘Ζευς’ δείχνει ξεκάθαρα ότι αποτελεί επίθετο/τίτλο και όχι θεώνυμο (όνομα θεού).

Ο Τι Ζευς και η Μα Ζευς

Ο ΤΙ ΖΕΥΣ είναι θεός της καταιγίδας ή καιρικός θεός που αποδεικνύεται μάλιστα ότι είναι ο ίδιος ο Ολύμπιος Ζευς που μας διδάσκεται και δείχνει να συνδέεται με τον επίσης Φρύγα θεό ΒΑΣ (προφερόμενο ως ‘Μπας’, πιθανώς με τη σημασία του ‘Φύλακας, Φρουρός’) αν και το δεύτερο πιθανώς αποτελεί άλλο ένα επίθετο του πρώτου.

Όσο αφορά το Μα Ζευς, προσωπικά θεωρώ ότι δεν ήταν ο σεληνιακός θεός Μας ή Μην (προφερόμενο ως ‘Μεν’) όπως φέρεται καθώς δεν δείχνει να είναι βασιλιάς-θεός αλλά ότι αφορά την υπέρτατη όλων των θεών Φρυγική θεά Κυβέλη (προφερόμενο ως ‘Κουμπέλε’), που φαίνεται ότι ονομαζόταν και ‘Μα’ ως μητέρα (όλων των θεών).

Κάτι που σημαίνει ότι το ‘Ζευς’ δεν χρησιμοποιούταν μόνο για θεούς αλλά και θεές⁽²⁾. Αν και μερίδα ιστορικών υποστηρίζει ότι η Μα ήταν διαφορετική θεά καθώς λατρευόταν με αυτό το όνομα στο χώρο της Καππαδοκίας η αλήθεια είναι ότι, όπως συμβαίνει τακτικά, αυτή είναι προφανώς ξανά η Κυβέλη λατρεμένη με αυτό το όνομα και με πρόσθετες ιδιότητες προσαρμοσμένη στα δεδομένα της περιοχής.

Επιπλέον, το επιχείρημα ότι η Μα είναι επίσης και θεά του πολέμου αντισταθμίζεται και από της απεικονίσεις της Κυβέλης επάνω σε ένα άρμα που σέρνουν λιοντάρια φέροντας ένα αρπακτικό πτηνό αλλά και με την παρουσία της Νίκης (‘Νίκε’ στην προφορά) μαζί της που δείχνουν ότι είχε και η ίδια ιδιότητες/στοιχεία πολεμικής θεάς.

Και για να είναι προστάτιδα θεά και της ίδιας της πόλης της Αθήνας, ανάμεσα σε αρκετές άλλες, θα πρέπει να είχε και αυτή την άποψη άλλωστε – και από ό,τι προκύπτει μάλιστα το ‘Αθηνά’ τελικά δεν ήταν όνομα θεάς αλλά επίθετο της ίδιας της Κυβέλης ως προστάτιδα της Αθήνας (περισσότερα σε προσεχές ιδιαίτερο post)!

Να σημειωθεί ότι το ‘Ζευς’ προφερόταν ως ‘Ζντέους’ τόσο στα Φρυγικά, όπου εμφανίζεται αργότερα και με τη μορφή ‘Ζες,’ όσο και τις ελληνικές διαλέκτους που είναι αρκετά κατοπινές χρονικά. Κατά αντιστοιχία, και το ΔΕΥΣ (‘θεός,’ προφερόμενο ως ‘Ντέους’) είναι επίθετο, εμφανιζόμενο και με την μορφή ‘ΔΕΣ,’ που προέρχεται επίσης από τη Φρυγική γλώσσα.

Η Φρυγική σύνταξη

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επιπλέον εμφανίζει η σύνταξη και η μορφή των ονομάτων των Φρυγικών θεών καθώς το επίθετο/τίτλος ακολουθεί πάντα το θεώνυμο που θυμίζει έντονα τη σύνταξη στα Γαλλικά (π.χ., voiture noir).

Και η αλήθεια είναι ότι μπορεί να υπάρχει σχέση μεταξύ των Φράγκων (οι σημερινοί Γάλλοι για εμάς) και των Φρυγών, παρότι οι σύγχρονοι ιστορικοί την απορρίπτουν, καθώς ‘σκοντάφτω’ διαρκώς σε στοιχεία που δείχνουν να την υποδεικνύουν.

Ανάμεσα σε άλλα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, για μένα, ότι για παράδειγμα στα Φρυγικά εμφανίζεται η λέξη ‘ΓΑΛΛΟΙ’⁽³⁾ (προφερόμενο πιθανώς ως ‘Γκαλοϊ’ που θυμίζει αρκετά το ‘Gaulois(e)’) που ήταν το όνομα των ιερέων της Κυβέλης.

Τέλος, ως πρόσθετο, να αναφέρω ότι η λέξη ‘μήνας’ στα γλώσσα μας προέρχεται από το όνομα του Φρυγικού θεού Μην (προφερόμενο ως ‘Μεν’), δανεισμένο με αυτή ακριβώς τη μορφή και στις ελληνικές διαλέκτους, που έχει και αυτή τη σημασία.

****************************************************************************************************

(1) Εμφανίζεται, ως μεγάλη έκπληξη, με την ίδια μορφή και σημασία ακόμη και στη μοντέρνα αγγλική γλώσσα.

(2) Η Κυβέλη φαίνεται ότι ήταν αρχικά ερμαφρόδιτη και ενδεχομένως γι αυτό της αποδίδεται ο τίτλος ‘Ζευς.’

(3) Σημειώστε επίσης και το Ρωμαϊκό ‘Galloi/Galli’ για τους Gauls (Γαλάτες).

Το όνομα και οι ρίζες της Σπάρτης

Ξεκινώντας, το όνομα ‘Σπάρτη,’ όπως το γνωρίζουμε σήμερα, αποτελεί για την ακρίβεια την Ιωνική απόδοση του ονόματος (προφερόμενο ως ‘Σπάρτε’) ενώ η κανονική του Δωρική μορφή ήταν ‘Σπάρτα,’ πιθανώς με ισοτονισμένες συλλαβές (το δεύτερο ‘α’ δείχνει να είναι μακρό).

Το όνομα, προφανώς, αναφερόταν στο κύριο σύμπλεγμα οικισμών που βρισκόταν στις όχθες του ποταμού Ευρώτα και όπως συμβαίνει με τη συντριπτική πλειοψηφία των Δωρικών ονομάτων/λέξεων αυτά προέρχονται αυτούσια από ή είναι εξαιρετικά όμοια με τα ‘Λελεγικά’ Δωρικά.

Άλλωστε, οι αυθεντικοί Δωριείς ήταν Λέλεγες (Λούβιοι ομιλητές) και ήταν ακριβέστερα οι πρώην Εστιαίοι που κατοικούσαν στην περιοχή της Δωριδας με καταγωγή από την Ανατολία. Ο Σπαρτιάτης ποιητής Τυρταίος αναφέρει, ως απόδειξη, ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Σπάρτης ήρθαν από την Πίνδο, που ήταν μία από τις τέσσερεις πόλεις της τετράπολης της Δωρίδας.

Αν και οι κάτοικοι της Δωρίδας ονομάζονταν Δωριείς, ως ‘λαμβάνοντες το δώρο’ της περιοχής αυτής από τον Αλκαίο, αυτοί που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν αργότερα στη Λακωνία αντιθέτως ονομαζόντουσαν Λέλεγες (που σημαίνει κάτι ως ‘ξένοι’) από το όνομα του πρώτου βασιλιά της Σπάρτης Λέλεξ.

Κατ’αντιστοχία, η Λακωνία δεν ονομαζόταν ακόμη έτσι αλλά Λελεγία κατά την πορεία της πρώτης ουσιαστικής δυναστείας της Σπάρτης που κάλυψε περίπου τα πρώτα τρία τέταρτα του 16ου αιώνα π.Χ.

Η αρχαία πόλη πήρε το πιο γνωστό όνομά της από την Σπάρτα που ήταν κόρη του βασιλιά Ευρώτα (Εουρώτα για τους Έλληνες, όνομα που δείχνει ανατολίτικη προέλευση) που με τη σειρά του ήταν έγγονός του Λέλεξ, και συνεπώς και οι δυο με τη σειρά τους Λέλεγες και τα ονόματά τους Λελεγικά (Λούβια) – στην Βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου, ο Ευρώτας περιγράφεται ως γιος του Λέλεξ ωστόσο.

Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι υπάρχει πόλη στην Τουρκία (Ανατολία) που ονομάζεται Ισπάρτα στα τούρκικα αλλά το αρχαίο όνομά της ήταν Σπάρτα, η οποία βρισκόταν στην αρχαία Πισιδία, και που ως πρώτοι κάτοικοί της αναφέρονται οι Ρωμαίοι. Το όνομα, ωστόσο, σίγουρα δεν είναι λατινικό που σημαίνει ότι αυτοί προφανώς υιοθέτησαν το πρωτύτερο όνομα της περιοχής (ή πρωτύτερης εγκαταλελειμένης πόλης).

Στη αρχαία γλώσσα των Λυκίων, γειτόνων της Πισιδίας, υπήρχαν επίσης τα ενδιαφέροντα ονόματα ‘Sppartaze’ (με δύο ‘π’), που σημαίνει κάτοικος της Σπάρτης, και ‘Sppartalija,’ χώρα της Σπάρτης, που πολύ πιθανώς αναφέρονταν σε αυτή τη Σπάρτη (Πισιδία) και που δείχνει ότι ήταν πολύ παλιότερη από την εποχή των Ρωμαίων.

Γυρίζοντας στη Σπάρτα, κόρη του Ευρώτα, αυτή παντρεύτηκε τον Λακεδαίμονα που φέρεται ως ξένος και ο οποίος έγινε έτσι ο νέος βασιλιάς της πόλης που εγκαθίδρυσε την δεύτερη βασιλική της δυναστεία.

Το από που προερχόταν δεν είναι ξεκάθαρο, εν τούτοις το δεύτερο συνθετικό ‘-δαίμων’ (που σημαίνει πιθανώς κάτι ως ‘αυτός που διαιρεί’) έχει περσική ρίζα, αλλά το όνομά του έχει την ίδια ρίζα με το ‘Λάκ-ωνες’ που είναι προ-ελληνικό.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι δεν είναι η πρώτη λέξη ή όνομα που συναντάται στα λακωνικά που φαίνεται να έχει περσική ρίζα/προέλευση, κάτι που έχει ενδιαφέρον. Φέρεται ως γιος του Ζευς, που στην περίπτωση της Σπάρτης ήταν ο Αιγύπτιος Άμουν, και η περίοδος αφιξής του συμπίπτει ουσιαστικά με την απώθηση των Υξώς από την Αίγυπτο, από τους οποίους πολύ πιθανώς προέρχονται οι Δαναοί.

Αν και ο Ζευς εδώ θα μπορούσε να είναι κάλλιστα ένας βασιλιάς-θεός από την Ανατολή καθώς ως μητέρα του Λακεδαίμονα φέρεται η Ταϋγέτη (Ταουγκέτε στα ελληνικά), της οποίας το όνομα δεν έχει γνωστή ετυμολογία αλλά αφενός ήταν μία από τις Πλειάδες (νύμφες), οντότητες που έχουν έρθει από την Ανατολία και τη Θράκη, και αφετέρου σύντροφος της Άρτεμης, θεάς που προέρχεται από τη Λυδία – αν και το Άρτεμη είναι μάλλον επίθετο (τίτλος) και όχι θεώνυμο (όνομα θεάς), όπως και φρυγικό ως όνομα σε προέλευση.

Το ποια είναι η σημασία του Σπάρτα είναι αμφίβολο και μία εκδοχή το συνδέει με το ‘σπαρτός’ που σήμαινε ‘σχοινί/σπάγκος’ αλλά το δεύτερο μπορεί να σημαίνει και ‘κάποιος που έχει σπαρθεί,’ κάτι που αφορούσε τους αυτόχθονες (αυτοί που γεννιούνταν από τη γη).

Ενδιαφέρον εδώ έχει το όνομα Σπάρτακος, το οποίο είναι Θρακικό, που προέρχεται από μια προηγούμενη μορφή ως ‘Σπαράτακος’ όπου το ‘Σπαράτα-‘ (συντετμημένο ως ‘Σπάρτα-‘) σημαίνει ‘δόρυ.’

Στην οποία περίπτωση το όνομα Ταου-γκέτε (Ταϋγέτη) θα μπορούσε να συσχετιστεί με τους Γκέτες, ένα από τα κύρια Θρακικά φύλα, ενώ η Άρτεμη (με την οποία συνδεόταν) ήταν μία από τις τρεις θεότητες των Θρακών – και που ο Ζευς σε αυτή την περίπτωση θα ήταν πιθανώς ο Ζντις (Βάκχος).

Οι Θράκες, παρεπιπτόντως, προερχόντουσαν από την περιοχή του Δούναβη αλλά και ακόμη βορειότερα γύρω από την σημερινή Ουκρανία. Από αυτή την τελευταία περιοχή δείχνει να έχει προέλευση και η πανάρχαια κουλτούρα των ‘Ενσύρματων σκευών’ (Corded Ware Culture), που εδώ ταιριάζει σε σχέση και με την πρώτη υποθετική σημασία του Σπάρτα (σχοινί).

Να σημειωθεί ότι η Ταϋγέτη φαίνεται ότι είχε και ένα δεύτερο όνομα ως ‘Σπάρτα’ και η ίδια ενώ και η παρουσία Θρακών φαίνεται να υπάρχει στην περιοχή σε αυτή την εποχή στα μέσα της δεύτερης χιλιετερίδας π.Χ.

Τέλος, να αναφέρω εδώ και τη φρυγική λέξη ‘ΣΠΕΡΕΤΑ’ (είχαν μόνο κεφαλαία γράμματα) που σημαίνει ‘σπόροι’ και που έρχεται σε σχέση με το Σπάρτα σε ό,τι αφορά την υποθετική δεύτερη σημασία του.