Το Μοτίβο/Σύμβολο του Μαιάνδρου

Ένα διακοσμητικό μοτίβο πολύ γνωστό στην αρχιτεκτονική και την κεραμική από την αρχαία εποχή είναι αυτό του Μαιάνδρου (ή Ελληνικής Κλείδας) που διακρίνεται από μια γεωμετρική κυματοειδή ροή από τεμνόμενες γραμμές και (συνήθως ορθές) γωνίες, αλλά μπορεί να εμφανίζεται και σε σπειροειδή μορφή ή και σε Vitruvian Helix.

Εμφανίζεται ιδιαίτερα μάλιστα στην αρχαιότητα στη διακόσμηση ζωοφώρων σε ναούς και δημόσια κτίρια, σε μωσαϊκά πατώματα αλλά και τοιχογραφίες καθώς επίσης και σε διακοσμητικές ‘ταινίες’ στην αγγειοπλαστική.

Αν και γενικότερα θεωρείται ως ένα κλασσικό ελληνικό πρότυπο, η αλήθεια είναι ότι η ιστορία του δείχνει να είναι αρκετά παλαιότερη και εμφανίζεται σε πολλές διαφορετικές περιοχές, κάποιες από τις οποίες μπορεί να μην ήρθαν και ποτέ σε επαφή στα βάθη του χρόνου.

Έτσι, εμφανίζεται πολύ νωρίτερα σε χάλκινα αντικείμενα της Δυναστείας των Shang στην Κίνα (κατά προσέγγιση 1600 με 1045 π.Χ.), όπως και στους Αζτέκους στην ‘απομονωμένη’ για μεγάλο μέρος της ιστορίας Αμερικανική ήπειρο, αλλά ακόμη και στην αρχαία Αίγυπτο όπως και στους Ετρούσκους (ελαφρά νωρίτερα από ό,τι στο χώρο της σημερινής Ελλάδας μάλιστα).

Προέλευση του ονόματος

Το δε όνομα του μοτίβου ως Μαίανδρος προέρχεται από την Ανατολία και τον ομώνυμο ποταμό-θεό των Κάρων, όπως και τον αντίστοιχο ποταμό που έρρεε στη χώρα τους με αντίσχοιχο κυματοειδές σχήμα, αλλά ίσως και των Λυδών ενώ δεν έχει ελληνική ετυμολογία.

Ενδεχομένως να ανήκε και στους ποταμούς-θεούς των Φρυγών δεδομένου ότι ο ποταμός πήγαζε στα υψίπεδα της Φρυγίας ενώ η μορφή και η δομή του ονόματός του συμφωνούν απόλυτα με αυτές της γλώσσας τους.

Αναφέρεται επίσης και ο Μαίανδρος, που πιστεύω ότι λανθασμένα συγχέεται με τον ποταμό θεό, που ενδεχομένως ως βασιλιάς είτε των Κάρων ή των Λυδών (δεν προσδιορίζεται) έκανε πόλεμο ενάντια στους Πεσσινούντινες (κάτοικοι της Πεσσινούς⁽¹⁾; ) και ορκίστηκε στη Μητέρα των Θεών (Κυβέλη) ότι αν νικούσε θα θυσίαζε το πρώτο πρόσωπο που θα του έδινε συγχαρητήρια.

Όπως το ήθελε η μοίρα, οι πρώτοι που ήρθαν να τον συγχαρούν στην επιστροφή του ήταν η μητέρα του, η αδερφή του και ο γιος του. Από τη θλίψη του, αυτοκτόνησε πέφτοντας στον ποταμό ο οποίος πήρε το όνομά του έτσι κατά αυτή την εκδοχή. Όπου το όλο ‘πλαίσιο’ αυτής της ιστορίας θα έλεγα ότι συνιστά μάλλον κάποιον από τη Λυδία⁽²⁾.

Σημασία/Συμβολισμός του μοτίβου του Μεάνδρου

Αν και ο Μαίανδρος (μοτίβο) φέρεται ως σύμβολο νίκης και ενότητας από πολλούς, προσωπικά αντιθέτως θεωρώ ότι συμβολίζει την αδιάσπαστη και ζωτική σύνδεση μεταξύ της γυναίκας (ως μητέρας) και του άνδρα – χωρίς το ένα δεν μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει το άλλο.

Κάτι που ανανακλάται στο ίδιο το όνομα, προφερόμενο πιο σωστά μάλλον ως ‘Μαϊάντρος’ στα ελληνικά (όπως θα ήταν και στα φρυγικά), το οποίο αναλύεται ως ‘Μαϊα-‘ και ‘-(α)νδρος’ με προφανή καταγωγή από την Ανατολία και θα μπορούσε να είναι κάλλιστα Φρυγικό, Λυδικό ή Λούβιο με το πρώτο να έχει ένα προβάδισμα.

Ετυμολογία

Από τη μία πλευρά, το πρώτο συστατικό που προφερόταν ως ‘Μαϊά,’ χωρίς ελληνική ετυμολογία, είναι κτητικό επίθετο που σίγουρα προερχόταν από μονοσύλλαβο ουσιαστικό το οποίο λογικά θα ήταν το φρυγικό ‘ΜΑ,’⁽³⁾ που σήμαινε ‘Μητέρα’ και ήταν άλλο ένα όνομα της Κυβέλης που εμφανιζόταν και ως ‘ΜΑ ΖΕΥΣ’ (ως υπέρτατη όλων των θεών).

Η έννοιά του είναι κάτι σαν ‘αυτή που είναι μητέρα’ και ακολουθεί μια χαρακτηριστική φρυγική δομή με άλλα παραδείγματα όπως το ‘ΓΚΑΙΑ’ από το ‘ΓΗ,’ το ‘ΝΙΚΑΙΑ’ από το ‘ΝΙΚΗ’και το ‘ΕΚΑΤΑΙΑ’ από το ‘ΕΚΑΤΗ.’ Στην αρχή, αυτά τα κτητικά επίθετα φαίνεται να αφορούσαν θεές αλλά αργότερα επεκτάθηκαν (και κάποια πήραν και άλλες σημασίες μέσα στο χρόνο).

Το δε ‘ΑΝΔΡΟ(Σ)⁽⁴⁾, προφερόμενο ως ‘αντρό(ς),’ εμφανίζεται είετε ως πρόθεμα ή επίθεμα σε διάφορες ανατολίτικες γλώσσες (όπως και στα Ετρουσκικά) με το ‘ΑΝΔΡΟΣ’ πολύ πιθανώς να αποτελεί τη γενική του Φρυγικού ‘ΑΝΑΡ,’ από το οποίό προέρχεται το ‘ΑΝΗΡ’ (προφερόμενο ως ‘ανέρ’ από τους Έλληνες).

****************************************************************************************************

(1) Οι αρχαίοι συγγραφείς θεωρούσαν την Πεσσινούς ως το μεγαλύτερο λατρευτικό κέντρο της Κυβέλης αλλά και την ουσιαστική πρωτεύουσα του Φρυγικού βασιλείου υπό τον Μίδα (αναφέρονται, ωστόσο, αρκετοί Φρύγες βασιλείς με αυτό το όνομα).

(2) Δεδομένου ότι το γεγονός που περιγράφεται δείχνει αρκετά παλιό, ίσως δεν θα’πρεπε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να ήταν και Φρύγας.

(3) Το ‘Μα’ αποτελεί επίσης το πρώτο συστατικό του ‘ΜΑ-ΤΑΡ’ (Φρυγικά) και του ‘Ma-ter’ (Λούβια) που επίσης σημαίνουν ‘μητέρα,’ με μακρινή ρίζα το Πρωτο-Ινδο-Ευρωπαϊκό ‘méh₂tēr.’

(4) Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι ‘ΑΝΔΡΟ’ (προφερόμενο ως ‘άντρο’) ήταν το όνομα του θώρακα και της ασπίδας που έφερε η πανοπλία της Αθηνάς, η οποία δεν ήταν τίποτα παρά ο τίτλος/επίθετο της Κυβέλης ως προστάτιδας της Αθήνας.

The Gymnasium and Bath Complex, Sardis

The Roman Baths and Gymnasium, among the most arresting sights across the city, was constructed towards the late second and maybe into the early third century AD located on the western edge of Sardis, ancient Lydia.

The pictured Marble Court, facing west, shaped the centrepiece that comprised a two-story colonnaded courtyard designated for the Roman imperial cult, featuring a statue of the emperor niched up in the main apse, lying at the very heart of the complex.

On the eastern side (near), lay a large open palaestra that measured a good 600 x 150ft (roughly 183 x 46m) of a sand floor encompassed by a colonnaded portico on all four sides whilst there were small rooms set up for weight training, skill practicing and massage around.

Finally, on the western side, beyond the Marble Court, stood the baths that contained the Frigidarium (cold pool) for the completion of the process towards the centre along with the Tepidarium (warm pool) and the Caldarium (hot pool) on the outer side.

Το ενδιαφέρον (Λυδικό) γράμμα ‘Λ’ στα ελληνικά αλφάβητα

Μελετώντας το (Ευκλείδειο) Ελληνικό αλφάβητο ξανά πρόσφατα, μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση για πρώτη φορά ότι το γράμμα ‘Λ’ στη μέση του ονομαζόταν στην πραγματικότητα ‘Λάμπ-ντα’ σε σύγκριση με το ‘Λάμ-δα’ στην λεγόμενη Νεοελληνική.

Ο λόγος είναι ότι το πρόθεμα/πρώτο συστατικό ‘λάμπ-‘ της λέξης είναι για την ακρίβεια Λυδικό φέροντας την έννοια του ‘διπλό(ς)/ή,’ συνήθως σε συμμετρική μορφή – και το ‘Λ’ εμφανίζει δυο ‘σκέλη’ και συμμετρικά ως προς την κορυφή του.

Το οποίο, με τη σειρά του, σημαίνει ότι οι Ίωνες στο ανατολικό Αιγαίο προφανώς δεν είχαν δικό τους όνομα για το γράμμα και έτσι το ενσωμάτωσαν στα δικά τους αλφάβητα όπως ακριβώς το βρήκαν.

Ακόμη και αν το αντίστοιχο Λυδικό γράμμα (𐤩) δεν είναι το ίδιο συμμετρικό* αλλά εξακολουθεί να παρουσιάζει δύο ‘σκέλη’ στις αντίστοιχες πλευρές της κορυφής του. Ενδέχεται, τουλάχιστον για κάποιες λέξεις ή ονόματα, να είχε τον ήχο ‘ντ’ σε αντιστοιχία με το ‘Δ’ ωστόσο.

Εδώ θα πρέπει να πούμε ότι το ‘συμμετρικό’ Λ εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Φρυγικό αλφάβητο ενώ δεν εμφανίζεται στο αντίστοιχο Λυδικό. Αλλά οι Λυδοί φαίνεται ότι χρησιμοποιούσαν το Φρυγικό πριν αναπτύξουν το ιδιαίτερο δικό τους κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. οπότε οι Ίωνες προφανώς το δανείστηκαν ‘έμμεσα’ από αυτούς.

Ο συλλογισμός, επιστρέφοντας, πίσω από τη λυδική καταγωγή του ‘λαμπ-‘ βρίσκεται την πολύ ενδιαφέρουσα λέξη ‘ΛΑΒΡΥΣ’ (προφερόμενη ως ‘λαμπ-ρους’) που σημαίνει (συμμετρικός) ‘διπλός πέλεκυς,’ που είναι Λυδική όπως βεβαιώνει ο Παυσανίας και μοιράζεται το ίδιο πρόθεμα.

Οι Έλληνες, ξανά, δεν είχαν όνομα για το συγκεκριμένο σύμβολο/όπλο στις δικές τους γλώσσες και έτσι το υιοθέτησαν από εκείνους από τους οποίους προήλθε, τους Λυδούς (το δεύτερο συστατικό ‘-ΡΥΣ’ σημαίνοντας ΄πέλεκυς’ κατά συνέπεια).

Η λέξη ‘ΛΑΒΡΥΣ’ μπορεί κάλλιστα να βρίσκεται πίσω από το όνομα/λέξη ‘ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ,’ προφερόμενο ως ‘λαμπούριντος,’ από την άποψη ότι η ‘Αίθουσα των Διπλών Πελέκεων’ που αποτελεί ένα σημαντικό μέρος από το Παλάτι/Ανάκτορο της Κνωσσού (Κρήτη), κτισμένο σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη εισροή από λαούς της Ανατολίας, εμφανίζει το σύμβολο καταφανώς ολόγυρα.

Και προσωπικά υποπτεύομαι ότι η αρχαία λέξη ‘ΛΑΒΙΣ’ (ή ‘ΛΑΒΥΣ;’), που είναι η λαβίδα, είναι επισης Λυδικής προέλευσης και με την ίδια ρίζα ενώ το εργαλείο παρουσιάζει δύο ‘βραχίωνες’ (συνήθως’ συμμετρικούς) το ίδιο μάλιστα.

****************************************************************************************************

Γλωσσάριο (Λυδικές λέξεις με Ελληνική ορθογραφία)

ΛΑΒΡΥΣ /λαμπ-ρους/ διπλός πέλεκυς

ΛΑΒ- /λαμπ-/ (πρόθεμα) διπλό(ς)/ή

ΡΥΣ /ρους/ πέλεκυς

ΛΑΒΙΣ (ή ΛΑΒΥΣ) /λαμπ-ις ή λαμπ-ους/ λαβίδα

The interesting (Lydian) name of letter ‘Λ’ in the Hellenic alphabets

Studying the (Eucleidian) Hellenic alphabet again recently, it struck me for the very first time that the letter ‘Λ’ halfway through is actually named as ‘lab-da’ (λάμπ-ντα) compared to ‘lam-ða’ (λάμ-δα) in modern Greek.

The ground is that the prefix/first component ‘lab-‘ of the word is actually Lydian carrying the sense of ‘double,’ usually in symmetrical fashion – and ‘Λ’ does present two sort of ‘legs’ either side of its top in symmetrical form.

Which, in turn, spells that the Ionians on the eastern Aegean apparently didn’t have a name for the letter so incorporated it into their alphabets just as they found it.

Even though the respective Lydian letter (𐤩) isn’t quite as symmetrical⁽¹⁾ but still displays a brace of ‘legs’ either side of its own top. It is quite likely, at least with some words or names, to have carried the sound ‘d’ falling in line with letter ‘Δ’ nonetheless.

There has got to be said that the ‘symmetrical’ Λ actually emerges originally in the Phrygian alphabet whereas it doesn’t appear in its Lydian counterpart.

But the Lydians seem to have employed the Phrygian before they came up with their own individual script during the 7th century BC so the Ionians apparently borrowed the letter indirectly through them.

The reasoning, coming back, behind it all lies with the very intriguing word ‘ΛΑΒΡΥΣ’ (pronounced as ‘lab-rus’) meaning (symmetrical) ‘double axe,’ which is Lydian as attested by Pausanias and shares the same prefix.

Hellenes, again, apparently didn’t have a name for the symbol/weapon in their own tongues so adopted it from those it came from, the Lydians (the second component ‘-ΡΥΣ’ spelling ‘axe’ by implication).

‘ΛΑΒΡΥΣ’ may as well lie behind the name ‘ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ” (labyr-inth), pronounced as ‘laburintos,’ in sense of the ‘Hall of the Double Axes’ which comprises a substantial part of the Palace of Knossos (Crete), built in a time of a major influx by peoples from Anatolia, that features the symbol around conspicuously.

And I speculate that the ancient word ‘ΛΑΒΙΣ’ (or ‘ΛΑΒΥΣ?’), spelling ‘tongs’ in English, is also of Lydian origin and the same root while the instrument presents two arms itself for that matter.

****************************************************************************************************

Glossary (Lydian in Hellenic spelling)

ΛΑΒΡΥΣ /lab-rus/ double axe

ΛΑΒ- /lab/ (prefix) double

ΡΥΣ /rus/ axe

ΛΑΒΙΣ (or ΛΑΒΥΣ) /lab-is/ tongs