Πίαω από τη λέξη ‘Χημεία’

Φαντάζομαι ότι όλοι γνωρίζετε τι σημαίνει ‘Χημεία’ και τι αυτή αφορά. Άλλωστε, λίγο πολύ όλοι θα έχετε κάνει το αντίστοιχο μάθημα στο σχολείο, αν όχι και παραπέρα.

Από που, λοιπόν, προέρχεται το όνομα της επιστήμης αυτής και πως αναλύεται; Εδώ υπάρχει μια μεγάλη εκπληξη!

Η λέξη ‘Χημεία,’ λοιπόν, προέρχεται και έχει τις βαθιές της ρίζες στο αρχαίο αιγυπτιακό ‘km.t’ που αποδίδεται κοινώς ως ‘κέμ-ετ’ και σήμαινε ‘μαύρη γη’ σε σχέση με το χώμα που αποτίθονταν και κάλυπτε τις πλημμυρικές ζώνες του ποταμού Νείλου κατά την εποχή των ετήσιων πλημμύρων του⁽¹⁾.

Το χώμα αυτό ήταν εξαιρετικά πλούσιο σε στοιχεία που έκανε τις ‘μαύρες’ αυτές ζώνες πολύ εύφορες και συνεπώς θα έδινε την εντύπωση κάποιου είδους ‘μαγείας’ ιδιαίτερα ευπρόσδεκτης για τους αρχαίους Αιγύπτιους ενώ το όνομα επεκτάθηκε για να χαρακτηρίζει τελικά ακόμη και την ίδια τους τη χώρα ως ‘Κέμ-ετ’ (‘Χώρα της Μαύρης Γης’).

Η πρώτη παρουσία της λέξης km.t φαίνεται να γίνεται τόσο παλιά όσο περίπου το 3100 π.Χ. και την Πρώιμη Δυναστική Περίοδο ενώ ως όνομα για την ίδια την χώρα δείχνει να εμφανίζεται κατά την βασιλεία του Mentuhotep II (2060-2009 π..Χ.) της ΧΙ Δυναστείας και μετάβαση από την Πρώτη Ενδιάμεση Περίοδο στο Μέσο Βασίλειο.

Μάλιστα, από ό,τι καταλαβαίνω, το όνομα ακόμη χρησιμοποιείται για την Αίγυπτο σε περιοχές της Μέσης Ανατολής και που αναλύεται σε ‘km’ (κεμ-), που σημαίνει ‘μαύρο/μαυρίλα,’ και το επίθεμα ‘.t’ (-ετ) που δίνει την έννοια της χώρας/περιοχής στο πρώτο, σε μια δομή που δείχνει σημιτική.

Από την άλλη πλευρά, φαίνεται να υπάρχει μια σύγχυση σε ό,τι αφορά την λέξη ‘χημεία,’ με αρκετά ‘δάνεια’ και ‘αντιδάνεια’ μεταξύ γλωσσών και περιοχών μέσα στους αιώνες, για το ποια ακριβώς ήταν η πορεία της διαμόρφωσής της και πότε πρωτοεμφανίστηκε.

Έτσι, σε άλλες πηγές φαίνεται να πρωτοεμφανίζεται στον 4ο αιώνα μ.Χ. σε μια πραγματεία του Ρωμαίου αστρολόγου και συγγραφέα Julius Firmicus Maternus ως ‘chemyia’ ενώ σε άλλες (αλλά λιγότερες) ότι εμφανίστηκε αρχικά γύρω στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. ως ‘χυμεία’ στην Κοινή από το πρωτύτερο αρχαιο-ελληνικό ‘χύμα,’ με το τελευταίο ως συμφυρμό του ‘Χημία’ (Αίγυπτος) και ‘χημία’ (μαύρη γη).

Ωστόσο, η δεύτερη εκτίμηση δεν δείχνει ιδιαίτερα ‘στέρεη’ για κάποιους σημαντικούς λόγους όπως:

α) η κατάληξη ‘-ία’ στην περίπτωση του ‘Χημία’ (Αίγυπτος, η χώρα) θα ήταν ‘-εία΄ (γη, χώρα) ως προς τη μορφή ‘Χημεία’ και προφορά ‘Κεμέα’ ενώ στο ‘χημία’ (μαύρη γη) η προφορά θα ήταν ‘κέμια’ αντιθέτως (και έτσι θα διακρίνονταν και μεταξύ τους).

β) Το ‘χύμα,’ στα αρχαία ελληνικά προφερόμενο ως ‘κούμα,’ προερχόταν από το προ-ελληνικό ‘k(h)uma’ (δασυνόμενο ‘κ’) που είναι πιθανώς Λούβιο.

γ) To km.t (κέμ-ετ) φαίνεται ότι πολύ παλαιότερα προφερόταν ως ‘κούμ-ατ’ που υποδεικνύει την αντίστοιχη εξέλιξη του πρώτου συνθετικού από ‘χυμ-‘ σε ‘χημ-‘ (προφερόμενα ως ‘κουμ-‘ και ‘κεμ-‘ αντίστοιχα) και όχι το αντίθετο (βλέπε επίσης β παραπάνω).

Θα πρέπει να πούμε ότι φαίνεται ότι υπήρχε αιγυπτιακή λέξη ‘khēmia’ (‘κέμια’)⁽²⁾ που σήμαινε ‘μετατροπή της γης,’ δεδομένου μάλιστα ότι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Diocletian αναφέρεται σε αυτή, που δείχνει ότι η καταγωγή της λέξης ‘Χημεία’ μπορεί να είναι απευθείας αιγυπτιακή αλλά με κλίση περισσότερο προς την έννοια της Αλχημείας.

Μάλιστα, η λέξη αλχημεία⁽³⁾ προέρχεται από το αραβικό ‘al-kīmiyā’ όπου το δεύτερο συστατικό της λέξης προφέρεται όπως και το ‘khēmia’ παραπάνω, υποδεικνύοντας απευθείας αιγυπτιακή καταγωγή, και που αφορά και πάλι το αρχαίο όνομα της Αιγύπτου στην αιγυπτιακή γλώσσα σημαίνοντας ‘Αιγυπτιακή τέχνη’ ή ‘μαύρη τέχνη.’

Το ‘τέχνη’ (art) έχει να κάνει και με τη μαγεία να σημειωθεί επίσης.

Συνεπώς, η Χημεία ήταν βασίλειο πολύ πριν γίνει επιστήμη!

****************************************************************************************************

****************************************************************************************************

(1) Οι πλημμύρες του Νείλου λάμβαναν χώρα μεταξύ Μαϊου και Αυγούστου κατά την εποχή του Akhet (άνοδος των υδάτων, πλημμύρα) ως αποτέλεσμα των ετήσιων μουσώνων που προκαλούσαν μεγάλες κατακρημνίσεις στα Αιθιοπικά υψίπεδα.

(2) Η δομή του ‘khēmia,’ ωστόσο, θα έλεγα ότι συνιστά μάλλον Φοινικική/Καναανίτικη προέλευση αλλά και πάλι ενδεχομένως να εμφανίστηκε μέσα στα όρια της Αιγύπτου δεδομένων των μεγάλων αριθμών από Σημίτες/Καναανίτες που ήταν εγκατεστημένοι στο ανατολικό Δέλτα του Νείλου ήδη από τους πρώτους αιώνες της δεύτερης χιλιετερίδας π.Χ.

(3) Το ‘αλχημεία’ ουσιαστικά αναλύεται αρχικά ως ‘η χημεία’ καθώς το πρόθεμα ‘αλ-‘ δεν είναι τίποτα άλλο από το αντίστοιχο αραβικό οριστικό άρθρο.

Behind the name of Thebes or Thebai (Θήβαι)

According to ancient historians, as well as mythology, the Thebes (Thebai) in Boeotia (central nowadays Greece) gained their name from their Phoenician founder Cadmus in honour of his father, King Agenor of Tyre, out of the respective major city of Thebes on the Nile in ancient Upper Egypt, which the latter used to be a former ruler (Pharaoh) of.

In order to distinguish them, they were more precisely referred to as ‘seven-gated’ and ‘hundred-gated’ respectively and so they appear as early as Homer’s ‘Iliad’ for that matter.

All the same, King Agenor was more precisely an Egyptian, just as his wife and queen Telephassa, which by implication essentially renders Cadmus as such. But there was a fine line between Egypt and Phoenicia as the two considerably overlapped along the age of the second millennium BC.

The genuine Egyptian name for the Thebes of the Nile, Upper Egypt, was ‘Waset’ that breaks down as ‘Was-et’ spelling ‘City (-et) of the Was (the Sceptre of Pharaohs),’ an appellation that presents a semitic structure, since the city served as the capital of unified (or earlier of Upper) Egypt for long spells during the Middle and New Kindgom.

On the other hand, the name ‘Thebes’ probably comes from an earlier form of much later demotic Egyptian ‘tꜣ jpt,’ or even ‘tꜣ jpy,’ that was likely pronounced as ‘Ta(w)`jpet,’ and reads ‘Land/Place of the Temple.’ The sequence of ‘jpt/y’ stressed in the second component of the name effects a sound similar to ‘-be’ I should add here.

And I allude to the latter since ‘Θήβαι (Thebai/Thebes),’ which actually didn’t share the exact same location as modern Theba (central nowadays Greece), in Hellenic would be pronounced as ‘tε:-ba-i’ (probably level-stressed) since ‘θ’ was voiced as aspirated ‘t’ and ‘β’ as ‘b’ where the diphthong ‘ai’ was rendered as ‘a-i’ (as the two vowels separately that is).

Seeing that the name ‘Thebes’ of the Boeotian city came from the Phoenicians, it most likely descended from an intermediate Phoenician rendering of an earlier form of demotic Egyptian ‘tꜣ jpy’ ή ‘tꜣ jpy.’

After all, the Hyksos that prevailed and ruled over a large part of, mainly Lower, Egypt for about 150 to 180 years between roughly 1710 or 1680 and 1540 BC were largely Canaanites as were the Phoenicians, which draws that the two most likely substantially overlapped.

But Canaanites already settled in considerable numbers in the eastern Delta of the Nile as early as the Twelfth Dynasty (Middle Kingdom) and 20th century BC, around the same time that Cadmus was thought to have lived.

Consequently, the Boeotian Thebes most certainly bear the same meaning of ‘Land/Place of the Temple’ in accord with the namesake Egyptian city whilst the plural form of the name (Thebai/Thebae/Θήβαι) rather falls in tune with the respective forms of ‘Athenae’ (Athenai/Αθήναι) and Mycenae (Mykē̂nai/Μυκήναι) among others.

The main interpretation attributed is that the plural form was rather due to a sisterhood of probably priestesses (under the respective name) devoted to the cult of the (principal) goddess of a city who in this case (Thebes) would bear the epithet ‘Thebe’ (Θήβη, rendered as ‘Tε:bε:’ in Hellenic), spelling ‘the goddess/lady of Thebes.’

Who, in turn, would be most likely Phrygian supreme goddess Cybele as she was venerated as principal goddess in the Thebes and quite likely as early as the Mycenaean era.

The legendary heroine Thebe that is linked with the Boeotian Thebes seems to be also Asian as daughter of Prometheus (see relative post) where there was a respective Thebe, daughter of Nile and therefore Egyptian, associated with the Egyptian city.

For that matter, there was an Egyptian local goddess named Waset venerated in the Egyptian Thebes (named also Waset by the Egyptians), Amun’s first consort at that, that may correspond to the latter Thebe spelling that this could be a conception coming all the way from Egypt as well.

The Funerary Stele of Amenemhat, Middle Kingdom (Egypt)

This is the fabulous Funerary Stele of Amenemhat, made of painted limestone, that was discovered during excavations at the necropolis of El-Assassif, on the West Bank near Luxor, by the Metropolitan Museum of Art of New York in 1915-1916.

Measuring 50cm in length and 30cm high, the stele still remarkably retains the brightness of its colours after about 4000 years since it dates back to the 11th Dynasty, Middle Kingdom, and around 2000 BC.

Amenemhat was a high-ranked official that lived around that time whose name apparently spells ‘Amen (Amun) is at the fore’ (although I am not convinced this is a correct interpretation).

On the stele, he appears to be sitting on a long bench along with his son, Antef, in the middle and his wife, Ly, on the far left in a moment of intimacy and affection while his daughter-in-law Hapy is standing on the far right apparently showing deep emotion with her hand over her heart.

There is also a table heaped with goods as offerings for the hearafter while there is a hieroglyphic inscription on top invoking Osiris, god of the afterlife, to provide for the honourable couple, Amenemhat and Ly, in a trademark motif of a funerary stele.

The artefact is nowadays to be seen at the Egyptian Museum in Cairo.

________________________________________________________________________________________________________________

PS The final component ‘-hat’ in Amenemhat’s name also means ‘forehead, brow’ so I wonder whether his name actually spells, ‘Amen’s vision/eye,’ since the forehead is also connected to the so-called third eye and vision.