Today I am going to probe into a matter that I speculated for some years but couldn’t quite establish the necessary connection and accordance between the names until I recently noticed something important as regards the pronunciation of a certain letter in the ancient Lesbian (Aeolian) dialects recently.
It has got to do with the alternate appellation of Troy as Ilion and how exactly the latter translates even though both names are of Anatolian descent and seem to shape linguistic developments to renderings of the respective Hittite and Luwian names for the city-state.
There is also the possibility that they don’t represent exactly the same thing as Ilion could have been the name of the citadel of Troy more precisely. Both present great interest notwithstanding.
The name of Troy
To begin with, the name ‘Troy’ shapes the English rendering of Latin ‘Troia’ (pronounced as ‘Tr’oia’) and that in turn coming either directly from Luwian or through Doric ‘Τρωΐα’ (pronounced as ‘tr’uia’) or ‘Τροϊά’ (pronounced as Troi’a), with Doric showing an evident Luwian origin as dialects, and these ultimately from Hittite Taru-(ú-)iša (pronounced as Ta’ru(u)esa’) interpreted as ‘True/Strong City.’
Personally, all the same, I reckon that the first component ‘taru-‘ is most likely a Hattic loan and rather represents king god Tar(h)u, who is the same or equivalent to Hittite Tarḫun, to the sense of ‘City of (god) Tar(h)u’ for the name of Troy instead.
Tar(h)u was a major god in the various forms of his name such as Tarḫun among the Hittite, Tarḫunt among the Luwians or Teshub among the Hurrians over the entire Anatolia in the second millennium BC whilst such an interpretation of the city’s name is further backed up by the word ‘toro-ja’ (woman of Troy) that is attested in Linear B.
Semitic ‘toro’ is regarded as the root of ‘taurus’ (Latin) or ‘tauros’ (Hellenic, pronounced as ‘towros’) but as I have asserted in another post actually descends from the name of god Tar(h)u again, whose signature animal was the bull (taurus).
The name of Ilion
In its turn, ‘Ίλιον’ (Ilion) ought to have come from an earlier form of ‘Ϝιλιον’ beginning with a digamma (wau) (pronounced as ‘Wilion’) ultimately deriving on the Hittite Wil-uša (pronounced as ‘we’lisa’), for which there is no available etymology.
Approaching it on a different angle, yet, ‘Ήλιος’ (Helios) had the shape of ‘Αέλιος’ (Aelios) in Aeolian which originated from an earlier form of Αϝελιος (Awelios), starting with a digamma itself as well.
The surprise coming in over here, however, is that as I found out that ‘A’ at the beginning of Aeolian words isn’t voiced as ‘a’ as one would expect but as long ‘i’ instead (and usually accented).
Therefore, ‘Αϝελιος’ will be rendered as ”I(i)welios’ and its development of ‘Αελιος’ will be voiced as ‘I(i)elios,’ with a respective neutral form of ‘Αελιον’ (voiced as ‘I(i)elion’).
Where that long sound of ‘i’ at the beginning virtually overwhelmed that of the following ‘e,’ which was completely soaked up with time, so that eventual’Ίλιος’ (Ilios) and ‘Ίλιον’ (Ilion) came about respectively (pronunciation).
Thereby, ‘Ίλιον’ (Ilion) is the Aeolian sounding of ‘Αελιον’ which corresponds to ‘Ηλιον’ (Helion) in the Attic and Ionic dialects spelling ‘City of Helios (Sun)’ for Troy.
Pronunciation of Aeolian ‘A-‘
Let there be noted that, by implication, ‘Αίολος’ (Aeolos) or ‘Eolos’ (Eolos) is pronounced as ‘Iolos,’ ‘Αιολεια’ (Aeolia) or ‘Εολεια’ (Eolia) is voiced as ‘I’olea’ and ‘Αιολείς’ (Aeolians) or ‘Εολείς’ (Eolians) as ‘Ioles’ respectively.
By extension, that ‘-ϝέλ-‘ (-wel-) in ‘Αϝέλιος’ (Iwelios) is most likely/apparently the Aeolian rendering of Hittite/Luwian ‘wil-‘ in ‘Wil-uša ,’ which as I understand was voiced as ‘wel’ (had the same sound that is) carrying the sense of ‘sun’ again.
Something that reflects the Luwian and Anatolian roots of the Aeolian dialects.
PS All letters in Aeolian were capital while the suffix ‘(-u)-ša’ in Hittine means ‘city (of).’
Ξεκινώντας, να ξεκαθαρίσουμε κάποιους μύθους που δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα και ο πρώτος είναι ότι δεν υπήρχε ποτέ κοινό ελληνικό αλφάβητο αλλά ένας σημαντικός αριθμός από αυτά, με αρκετές και σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, κατ’ αντιστοιχία με την παρουσία αρκετών διαφορετικών διαλέκτων ανάμεσα στους Έλληνες.
Δεύτερον, τα πρώιμα ελληνικά αλφάβητα (όπως χαρακτηρίστηκαν πολύ αργότερα) που είναι τα Λεσβιακά Αιολικά εμφανίζονται δειλά δειλά γύρω στο 760 – 740 π.Χ., τότε χρονολογούνται τα πρώτα γνωστά δείγματα που έχουν βρεθεί, και όχι γύρω στο 800 π.Χ. που είναι μια ακόμη από τις γνωστές σκόπιμες υπερβολές.
Το πιο γνωστό και αυτό που έτυχε μιας ευρύτερης αποδοχής είναι το ‘Ευκλείδειο Αλφάβητο’ (προφερόμενο πιθανώς ως Εουκλεντέο στην Αττική) με Ιωνική προέλευση από την Ανατολή που ουσιαστικά βλέπετε παρακάτω το οποίο εμφανίστηκε μόλις γύρω στο 403 ή 402 π.Χ., μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου δηλαδή, και καθιερώθηκε στην ευρύτερη Αττική και σημαντικό μέρος της Βοιωτίας.
Από εκεί και πέρα, το αλφάβητο αυτό ‘δανείστηκε’ η Κοινή που εμφανίστηκε στην Ανατολία (Μικρά Ασία) κατά τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλέξανδρου ανάμεσα στα όλο και πιο πολυεθνικά στρατεύματά του καθώς προχωρούσε, μια ‘μπάσταρδη’ γλώσσα ‘επαφής,’ και κατά κύριο λόγο ευδοκίμησε και καθιερώθηκε εκεί ενώ μεταξύ άλλων το υιοθέτησαν και προσάρμοσαν στη γλώσσα τους οι Φρύγες(1), αποτελώντας το λεγόμενο ‘Νεο-Φρυγικό’ αλφάβητο γύρω στο 330 π.Χ.
Μεταξύ των ελληνικών διαλέκτων και της Κοινής υπήρχαν μεγάλες διαφορές λεξιλογίου, σύνταξης, γραμματικής, τονισμού, προφοράς και φωνητικής που θα έκαναν τη συννενόηση ουσιαστικά από πολύ δύσκολη έως και αδύνατη μεταξύ ομιλητών από τις δύο πλευρές ενώ οι Έλληνες δεν την αποδέχονταν ως ελληνική και την θεωρούσαν βάρβαρη (ξένη) εξακολουθώντας να μιλούν τις δικές τους διαλέκτους (εκτός από τη χρήση της τελευταίας σε περιπτώσεις διαχειριστικής χρήσης κάτω από την Μακεδονική κυριαρχία).
Αλλά, βασικά, ούτε και η μεγάλη πλειοψηφία των ‘Ευρωπαίων’ Μακεδόνων (στην περιοχή της Μακεδονίας δηλαδή) χρησιμοποιούσε την Κοινή καλά καλά. Μακρινός απόγονος της Κοινής είναι και η δική μας γλώσσα που κανονικά ονομάζεται ‘Ρωμαίικα’ και καταχρηστικά αποκαλείται ‘ελληνική’ γιατί πολύ απλά δεν είναι. Αλλά για την Κοινή όσο και την ‘Νεο-Ελληνική’ θα μιλήσω εκτενέστερα σε μελλοντικά posts μου.
Συνεπώς, το αλφάβητο αυτό τελικά καθιερώθηκε μέσα στην Μακεδονική αυτοκρατορία του Αλέξανδρου και αυτές που πρόεκυψαν μετά το θάνατό του και την διαίρεσή της, που δεν ήταν ελληνική/ές, ως ‘μακεδονικό’ αλλά σε πολλές περιοχές τα τοπικά αλφάβητα και συστήματα γραφής διατηρήθηκαν για εγχώρια χρήση με την Κοινή ως μια ‘διεθνή’ γλώσσα,’ κάτι που φαίνεται στην Αίγυπτο και το Λεβάντε για παράδειγμα.
Τα γράμματα των διαφόρων ελληνικών αλφαβήτων ήταν πάντα όλα κεφαλαία και μπορεί να αριθμούσαν από 21 έως και 26 από αλφάβητο σε αλφάβητο, με το Ευκλείδειο να παρουσιάζει 24, ενώ το κείμενο μπορούσε να γράφεται από δεξιά προς αριστερά (ιδίως σε πρώιμες εποχές), αριστερά προς τα δεξιά αλλά και Βουστροφηδόν (με εναλλακτικό προσαναλισμό γραμμή προς γραμμή), πολύ συχνά και χωρίς κενά μεταξύ των λέξεων.
Τα Λεσβιακά (Αιολικά) αλφάβητα είναι ξεκάθαρο ότι προήλθαν από το Φρυγικό και είναι ουσιαστικά όμοια ενώ οι φρυγικοί ήχοι και προφορά των αντίστοιχων γραμμάτων, διφθόγγων και διγραμμάτων διατηρήθηκε και επεκτάθηκε σχεδόν εξ’ ολοκλήρου σε όλα τα υπόλοιπα, κάτι που συμβαίνει και με το Ευκλείδειο στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.
Εξετάζοντας λίγο το Ευκλείδειο, έχουν ενδιαφέρον ανάμεσα σε άλλα τα ακόλουθα γράμματα:
A, που μπορούσε να προφέρεται τόσο ως βραχύ όσο και ως μακρό – στην αρχή λέξεων των Λεσβιακών (Αιολικών) διαλέκτων, ωστόσο, προφερόταν ως μακρό ‘ι.’ ως ένα πρόθεμα σε λέξεις που ξεκινούσαν με δίγαμμα (ϝ, wau), το οποίο βαθμιαία χάθηκε.
Έτσι, το ‘Αίολος,’ για παράδειγμα, προφερόταν ως ‘Ίολος.’
Β, που προφερόταν ως ‘μπ.’ Έτσι, το ‘Βήλος’ προφερόταν ως ‘Μπέ(ε)λος’ για παράδειγμα.
Γ, που προφερόταν ως ‘γκ’ εκτός αν ακολουθούσε δεύτερο γ ή κάποιο από τα κ, ξ, χ και μ οπότε ο ήχος του γινόταν ‘ν’ αντιθέτως – για παράδειγμα, το ‘Αγκυρα’ προφερόταν ως ‘ανκούρα.’
Δ, που αποδιδοταν ως ‘ντ.’ Έτσι, για παράδειγμα, το ‘Δήλος’ θα προφερόταν ‘Ντέ(ε)λος.’
ϝ(2) (δίγαμμα, wau), που προφερόταν όπως το αγγλικό ‘w’ και βρισκόταν πάντα στη αρχή λέξεων, ή στην αρχή συνθετικών που ήταν λέξεις ξεκινώντας με αυτό το γράμμα. Βαθμιαία, χάθηκε και κατέληξε αριθμητικό αναπαριστώντας το 6.
Ένα παράδειγμα είναι το Λεσβιακό Αϝέλιος (ήλιος) που έγινε τελικά Αέλιος (προφερόμενο ως Ί(ε)λιος.’
Ζ, που προφερόταν ως ‘ζντ’ (σε κάποιες διαλέκτους ίσως ως ‘ντζ’ ή ‘τσ’). Έτσι, για παράδειγμα, το ‘Ζευς’ προφερόταν ως ‘Ζντέους.’
Η, (έτα) που προφερόταν ως μακρό ‘ε΄ (βλέπε παραπάνω τα ‘Δήλος’ και ‘Βήλος’).
Θ, που προφερόταν ως δασυνόμενο ‘τ.’ Έτσι, το ‘Θηβαι’ προφερόταν ‘Τέ(ε)μπαϊ’ για παράδειγμα.
Ι, που μπορούσε να προφέρεται τόσο ως βραχύ όσο και ως μακρό ‘ι.’
Λ, που έχει ενδιαφέρον ότι ονομαζόταν ‘λάμπντα,’ που είναι Λυδικό.
Ξ, που μπορούσε να εναλλάσεται με το ‘Ζ’ από διάλεκτο σε διάλεκτο και που τα δύο χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για ονόματα, λέξεις ή οντότητες που ήταν άμεσα εισαγώμενες – έτσι δεν είναι τυχαίο ότι το ‘ξένος’ (ή ‘ξείνος’) ξεκινά με ‘ξ.’
Ο, πολύ πιθανώς σε κάποιες διαλέκτους προφερόταν και ως ‘ου.’
Ρ, που κατά κόρο προφερόταν δασυνόμενο, όπως το αγγλικό δίγραμμα ‘rh.’
Σ, το οποίο πριν από β, γ ή μ προφερόταν ως ‘ζ’ αντιθέτως – έτσι το ‘Σμύρνα’ (Σμύρνη) θα προφερόταν ως ‘Ζμούρνα’ (Δωρικό).
Y, που προφερόταν ως βραχύ ή μακρό ‘ου.’ Έτσι, π.χ., το ‘Διόνυσος’ προφερόταν ως Ντιονούσος.’
Φ, που αποδιδόταν ως δασυνόμενο ‘π.’ Έτσι, το ‘Φοίβος’ θα προφερόταν ως ‘Πόιμπος’ αντιθέτως με ότι νομίζουμε εμείς.
Χ, που προφερόταν ως δασυνόμενο ‘κ.’ Έτσι, το ‘Χαλκίς’ θα προφερόταν ‘Καλκίς’ για παράδειγμα.
Ω, για μεγάλο χρονικό διάστημα μόνο στην Ιωνική, όπου δείχνει να προφέρεται είτε ως μακρό ‘ο’ αλλά ακόμη περισσότερο ως ‘ου.’ Έτσι, το ‘Δώρος’ θα προφερόταν ως ‘Ντούρος.’
Ενδιαφέρον έχουν και οι δίφθογγοι που στη συντριπτική τους πλειοψηφία προφέρονται όπως τα δύο φωνήεντα διαδοχικά. Έτσι, το ‘αι’ προφερόταν ως ‘άι’ και το ‘ευ’ ως ‘έου’ με μοναδική ουσιαστικά εξαίρεση το ‘ει’ που προφερόταν ως μακρό ‘ε’ – έτσι, το ‘Δωριείς’ θα προφερόταν ‘Ντουριές.’
Το ίδιο πρότυπο ακολουθούσαν και τα διγράμματα που προφερόντουσαν όπως τα δύο σύμφωνα διαδοχικά, και υπήρχε λογική πίσω από αυτό αφού το ‘συμπαγές ντ’ αποδιδόταν από το Δ και το ‘συμπαγές μπ’ από το Β για παράδειγμα.
Τέλος, να αναφερθώ και στην δάσυνση που αφορά την προφορά ενός ‘χ’ με εκπνοή, όπως στο αγγλικό ‘home,’ σε λέξεις που παλαιότερες μορφές τους έφεραν το ‘σ’ ως αρχικό ήχο σαν το ‘φάντασμα’ του χαμένου γράμματος.
Στην Κλασσική Εποχή, η δάσυνση υποδηλωνόταν από την παρουσία του αριστερού Έμι-Έτα (αριστερό μισό του ‘Η’) ως διακριτικό πριν τελικά επινοηθεί η δασεία από τον Αριστοφάνη του Βυζαντίου προς τα τέλη του 3ου ή αρχές του 2ου αιώνα π.Χ.
Συνεπώς, το ‘Ήλιος’ προφερόταν ‘Χέ(ε)λιος’, το ‘Έλας’ (με ένα λάμδα και όχι ‘Ελλάς,’ τονισμένο στην παραλήγουσα) ως ‘Χέλας,’ το ‘Ελένος’ (και όχι ΄Έλληνας’) ως ‘Χελένος’ και το ”Ελένη’ ως ‘Χελέ(ε):νε(ε):.’
Να σημειωθεί ότι αυτό το δασυνόμενο ‘χ’ προφερόταν παλιότερα, ακόμη και μέσα στον 6ο αιώνα π.Χ., ακόμη και στη μέση μιας λέξης αν το δεύτερο συνθετικό της ήταν λέξη που σε παλαιότερη μορφή ξεκινούσε από ‘σ.’
Η δάσυνση υπήρχε και διατηρήθηκε στην Αττική, τις περισσότερες Ιωνικές καθώς και τις Δωρικές διαλέκτους ενώ χάθηκε σχετικά σύντομα στις Λεσβιακές Αιολικές και τις ενδοχωριακές Ιωνικές της Ανατολίας. Από την άλλη πλευρά, χάθηκε πολύ νωρίς στην Κοινή που δεν ήταν ελληνική ούτως ή άλλως.
Κάτι που φαίνεται και από την επινόηση της δασείας μόλις στα τέλη του 3ου ή αρχές του 2ου αιώνα για το ζήτημα γιατί αν η δάσυνση είχε χαθεί, όπως υποστηρίζουν κάποιοι ιστορικοί, δεν θα υπήρχε λόγος να δημιουργηθεί το αντίστοιχο πνεύμα και να έχει σημαντική γλωσσική διάδοση και εφαρμογή.
Να σημειωθεί ότι και τα άρθρα ‘ο’ και ‘η’ για το αρσενικό και θηλυκό ενός ονόματος δασύνονταν που σημαίνει ότι προφερόντουσαν ως ‘χο’ και χε’ αντίστοιχα (με εκπνοή).
Αντίστοιχα, το δεξιό Έμι-Έτα (το δεξί ήμισυ του ‘Η’) χρησιμοποιούνταν ως διακριτικό για να δηλώσει ‘ψίλωση’ πριν αντικατασταθεί από την ψιλή, επίσης επινόηση του Αριστοφάνη του Βυζαντίου, σε λέξεις που παλαιότερα ξεκινούσαν με δίγαμμα (ϝ), όπως για παράδειγμα το ‘Ίκαρος.’
Και δεν είναι τυχαίο ότι η δασεία και η ψιλή ονομάστηκαν ‘πνεύματα’ δεδομένου ότι αποτελούσαν τα ‘φαντάσματα’ (πνοές) χαμένων γραμμάτων από το παρελθόν.
ΣΣ Ο πίνακας, διαιρεμένος στα δύο, προέρχεται από το Wikipedia.
(1) Εν τούτοις, στοιχεία δείχνουν ότι το νεο-Φρυγικό αλφάβητο μπορεί αντιθέτως να ήταν απευθείας εξέλιξη του παλαιού.
(2) Το δίγαμμα δεν αποτελούσε μέρος του Ευκλείδειου Αλφάβητου αλλά είναι ένα πολύ ενδιαφέρον γράμμα/σύμβολο από προγενέστερα ελληνικά και πολλά αλφάβητα της Ανατολίας.
Όπως έχω ήδη αναφέρει, το Παλαιό Φρυγικό αλφάβητο εμφανίζεται προς τα τέλη του ένατου αιώνα π.Χ. και αποτέλεσε τη γραφή που χρησιμοποιήθηκε στα Φρυγικά κείμενα, όπως πιστοποιείται σε περίπου 400 επιγραφές που έχουν βρεθεί στην Ανατολία (Μικρά Ασία) και περαιτέρω, μέχρι περίπου το 300 π.Χ. πριν τελικά αντικατασταθεί από το Νεο-Φρυγικό (δεξιότατη στήλη), που εμφανίζεται μεταξύ 1ου και 3ου αιώνα μ.Χ.
Είναι στην πραγματικότητα το πρώτο γνωστό αλφάβητο που παρουσιάζει κανονικά φωνήεντα, 5 από αυτά (Α, Ε, Ι, Ο, Υ), μαζί με επιπλέον 14 σύμφωνα που αθροίζονται σε 19 συνολικά γράμματα, μολονότι αυτά στην πραγματικότητα μπορεί να ήταν 21 ή και περισσότερα καθώς τα ‘8’ και ‘Φ’ για παράδειγμα δείχνουν να προφέρονται ως ‘φ’ και δασυνόμενο(1) ‘π’ αντίστοιχα σε αντίθεση με ότι εμφανίζεται στον πίνακα.
Όλα τα γράμματα, με μερικά να αναπαριστάνονται με περισσότερα από ένα σύμβολα, ήταν κεφαλαία και το Φρυγικό κείμενο κατά κύριο λόγο γραφόταν από αριστερά προς τα δεξιά αν και περίπου ένα έκτο των κειμένων που έχουν βρεθεί παρουσιάζει ένα προσανατολισμο΄από δεξιά προς αριστερά, με τις επιγραφές πολλαπλών γραμμών σε Βουστροφηδόν μορφή (εναλλασσόμενες γραμμές με αντίστροφο προσανατολισμό). Οι λέξεις μπορούσαν να διαχωρίζονται με ενδιάμεσα διαστήματα επίσης.
Προέρχεται από το Φοινικικό αλφάβητο που έφθασε στη χώρα της Φρυγίας μέσω των Συρο-Χιττιτικών πολιτειών που εμφανίστηκαν στην νοτιοανατολική Ανατολία περίπου την ίδια εποχή που το ίδιο το Φρυγικό βασίλειο αναδύθηκε στην κεντροδυτική περιοχή της ακολουθώντας την κατάρρευση της Χιττιτικής αυτοκρατορίας στα τέλη του 13ου με αρχές του 12ου αιώνα π.Χ.
Μάλιστα, τα Λεσβιακά Αιολικά αλφάβητα (αργότερα αποκαλούμενα ως πρώιμα Ελληνικά) που εμφανίζονται προς τα μέσα του όγδοου αιώνα π.Χ. είναι σχεδόν πανομοιότυπα με το Φρυγικό και αναδύθηκαν στη Λέσβο, εξού και το όνομα, η οποία ενδεχομένως να ήταν υπό Φρυγική κυριαρχία αλλά σίγουρα κάτω από έντονη επηροή από αυτούς όπως η κουλτούρα του νησιού υποδεικνύει την εποχή εκείνη.
Μεταξύ ενός αριθμού από αρχαίους συγγραφείς, ο Πλάτων παρατηρεί στο διάλογό του με τίτλο ‘Κρατύλος’ ότι πολλές Φρυγικές λέξεις είναι σχεδόν πανομοιότυτες ή πολύ όμοιες με τις ελληνικές όταν η Φρυγική γλώσσα είναι κατά πολύ παλαιότερη, συνεπώς η προέλευση αυτών είναι προφανής.
Μερικές ανάμεσα σε πολλές ενδιαφέρουσες (κυρίως Παλαιές) Φρυγικές λέξεις είναι:
ΑΔΙΚΕΣΕΙ (‘αντικέσε(ι)’) που σημαίνει ‘αδικία’ – ΑΔΙΚΙΑ στα Ελληνικά
ΑΓΚΥΡΑ (‘αγκκούρα’ ή ‘ανκούρα’) που σημαίνει ‘καταφύγιο ή άγκυρα’ – ΑΓΚΥΡΑ στα Ελληνικά
ΑΝΑΡ (”αναρ’) που σημαίνει ‘άνδρας’ – ΑΝΗΡ στα Ελληνικά
ΑΥΤΟΣ (‘autos’) meaning ‘he’ (older form ΑϝΤΟΣ) – ΑΥΤΟΣ in Hellenic
ΒΑΛΗΝ (‘μπαλέ(ε)ν’) που σημαίνει ‘βασιλιάς’ – ΒΑΛΗΣ (μοντέρνο ΒΑΛΕΣ) στα ελληνικά (κύριο χαρτί σε χαρτοπαίγνια)
ΔΕΩΣ(2) (‘ντέους’) που σημαίνει ‘θεός’ – ΔΕΥΣ στα Ελληνικά
ΔΙΚΕ (‘ντίκε’) που σημαίνει ‘δικαιοσύνη’ – ΔΙΚΗ (δικαστική διαδικασία) στα Ελληνικά
ΔΙΟΥΝΣΙΝ (‘ντιοούνσιν’) που σημαίνει ‘Διόνυσος’(3) – ΔΙΟΝΥΣΟΣ στα Ελληνικά
ΕΙΛΙΚΡΙΝΗ (‘ε(ι)λικρινέ(ε)’) που σημαίνει ‘αγνός’ – ΕΙΛΙΚΡΙΝΗΣ (τίμιος) στα Ελληνικά
EKATAIA (‘εκατάια’) που σημαίνει ‘ανήκει στην Εκάτη’ – ΕΚΑΤΑΙΟΣ στα Ελληνικά
ΕΚΕΙ (‘εκέ(ι)’) που σημαίνει ‘εκεί’ – ΕΚΕΙ στα Ελληνικά
ΕΛΕΓΟΣ (‘ελεγκος’) που σημαίνει ‘ποίημα/τραγούδι θρήνου’ – ΕΛΕΓΕΙΑ στα Ελληνικά
KE (‘κε’) που σημαίνει ‘και’ – ΚΑΙ στα Ελληνικά
ΚΑΡΠΥΣ (‘καρπους’) που σημαίνει ‘φρούτο, αποτέλεσμα’ – ΚΑΡΠΟΣ στα Ελληνικά
ΚΥΝΕΣ (‘κουνες’) που σημαίνει ‘σκύλοι’ – ΚΥΝΕΣ στα Ελληνικά
ΜΑ ΖΕΥΣ (‘Μα Ζντέους’) που σημαίνει ‘Μα (θεότητα) Θεία/Παντοδύναμη’ – ΖΕΥΣ (δεύτερη λέξη) στα Ελληνικά
MHN (‘μεν’) που σημαίνει ‘μήνας’ – ΜΗΝ στα Ελληνικά
ΞΕΥΝ (‘ξεουν’) που σημαίνει ‘ξένοι’ (πολύ πιθανώς ‘ΞΕΝΟΣ’ στον ενικό) – ΞΕΝΟΣ/ΞΕΙΝΟΣ στα Ελληνικά (ενικός)
ΠΑΝΤΑ (‘πάντα’) που σημαίνει ‘όλα’ – ΠΑΝΤΑ στα Ελληνικά
ΠΑΤΗΡ (‘πατέρ’) που σημαίνει ‘πατέρας’ – ΠΑΤΗΡ στα Ελληνικά
ΠΕΝΘΕΡΟ/Ω (‘πεντερό/ού’) που σημαίνει ‘πεθερός’ – ΠΕΝΘΕΡΟΣ στα Ελληνικά
ΠΟΔΑΣ (‘ποντας’) που σημαίνει ‘πόδια’ – ΠΟΔΑ (αιτιατική ενικού) στα Ελληνικά
ΠΥΡ (‘πουρ’) που σημαίνει ‘φωτιά’ – ΠΥΡ στα Ελληνικά
ΤΑΠΗΣ (‘ταπές’) που σημαίνει ‘χαλί’ – ΤΑΠΗΣ (ταπές) στα Ελληνικά
ΥΔΩΡ (‘ουντούρ’) που σημαίνει ΄νερό’ – ΥΔΩΡ στα Ελληνικά
Μερικά ενδιαφέροντα σημεία στην προφορά συγκεκριμένων γραμμάτων:
Α, μπορούσε να προφέρεται τόσο ως βραχύ όσο και ως μακρό ‘a:.’
Β, είναι ιδιαίτερα αξιοπερίεργο ότι στην περίπτωση της λέξης ‘ΒΕΔΥ’ (νερό) προφέρεται ως ‘w’ με αποτέλεσμα αυτή να αποδίδεται φωνητικά ως ‘γ(ου)έντου(;).’
Ωστόσο, αισθάνομαι ότι το σύμβολο ‘8’ πιθανότατα δεν προφερόταν ως ‘μπι’ (όπως εμφανίζεται στον πίνακα) αλλά μάλλον ως ‘φ’ κρίνοντας ιδιαίτερα από την χρήση του σε μερικούς άλλους λαούς όπως οι γείτονες Λυδοί, που το μοιράζονταν.
Δ, η παραλλαγή ‘Λ’ που εμφανίζεται ακριβώς δίπλα είναι πανομοιότυπη με το ‘Λ,’ ένα γράμμα στα ελληνικά αλφάβητα που φέρει το Λυδικό όνομα ‘λάμπντα’ και προφανή καταγωγή με ήχο ‘λ.’ Προφανώς ένα επιπλέον σφάλμα στον παρουσιαζόμενο πίνακα.
E, αποδιδόταν ως βραχύ ‘ε’ με την παραλλαγή του δεξιά προφανώς ως μακρό.
F, το πολύ γνωστό ‘wau’ που προφερόταν όπως το Αγγλικό ‘w,’ υιοθετημένο στις ελληνικές διαλέκτους ως ‘δίγαμμα.΄
Ι, αποδιδόταν τόσο ως βραχύ όσο και ως μακρό ‘ι.’
Κ, η παραλλαγή του ως ‘𐊵’ μπορεί να προφερόταν ως ‘κς’ αντιθέτως, πιθανώς αντικαταστάθηκε με ‘Ξ’ στο νεο-Φρυγικό αλφάβητο…;
O, προφερόταν τόσο ως βραχύ όσο και ως μακρό ‘ο,’ με το δεύτερο να τείνει ως ήχος ή και να είναι ισοδύναμο προς το ‘ου,’ πριν το ‘Ω’ εισαχθεί για να αντιπροσωπεύει τον μακρό ήχο προς τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ.
S, οι παραλλαγές του προς τα δεξιά μπορεί να προφέρονταν ως ‘ουρανικό (παχύ) σ,’ όπως ακριβώς στο Αγγλικό ‘show.’
𐌘, προφερόταν ως δασυνόμενο ‘π,’ σε αντίθεση με ό,τι εμφανίζεται στον πίνακα και πάλι.
Το 𐰀, αποδιδόταν φωνητικά όπως το ‘ζ’ ή ίσως ακόμη και ως ‘τσ,’ πιθανώς ανάλογα και με τη λέξη, σε μερικές Φρυγικές διαλέκτους.
Φαίνεται ότι αντικαταστάθηκε με το ‘J’ στο νεο-Φρυγικό το οποίο υποδεικνύει ότι οι Φρύγες όχι μόνο υιοθέτησαν το Ευκλείδειο αλφάβητο, το οποίο στην πραγματικότητα προέρχεται από την Ανατολία(4), και το προσάρμοσαν στη γλώσσα τους αλλά το επέκτειναν από την άποψή τους, από τη μία πλευρά, ενώ το ίδιο το νέο γράμμα πιθανώς να προφερόταν είτε ως ‘ζ’ ή ως ‘γ,’ από την άλλη.
Χ, δεν είναι ξεκάθαρο ποιο ήχο αντιπροσώπευε στο Παλαιό, μάλλον ως ‘ζ,’ αλλά αποδιδόταν ως δασυνόμενο ‘κ’ στο νεο-Φρυγικό αλφάβητο.
Ζ, προφερόταν ως ‘ζντ’ (αναπαρίστατο και από άλλα σύμβολα όπως ‘𐊁’ ή ‘Ͳ’ στο Παλαιό αλφάβητο)****.
Τελικώς, κάποια σύμφωνα μπορεί να άλλαξαν ήχο στη νεο-Φρυγική γλώσσα που ομιλούνταν μεταξύ του πρώτου και τρίτου αιώνα μ.Χ.
(1) Το αγγλικό ‘aspirated’ αποδίδεται ως ‘δασυνόμενο(ς)’ στη γλώσσα μας ενώ στην πραγματικότητα δηλώνει εκπνοή κατά την προφορά ενός γράμματος, όπως για παράδειγμα το ‘h’ στη λέξη ‘home’ (Αγγλικά) – η δάσυνση (ή παρόμοιες μορφές) υπήρχε στις περισσότερες ελληνικές διαλέκτους (αρχαιότητα) αλλά χάθηκε νωρίς στην Κοινή, γλώσσα ‘επαφής’ από την οποία προέρχεται η δική μας.
(2) Το ‘ΔΕΩΣ’ ήταν πολύ πιθανώς ‘ΔΕΥΣ’ στην Παλαιά Φρυγική πριν να ενσωματωθεί το ‘Ω.’
(3) Το ‘ΔΙΟΥΝΣΙΝ’ ήταν πολύ πιθανώς ‘ΔΙΟΝΣΙΝ’ στην Παλαιά Φρυγική.
(4) Στοιχεία δείχνουν, ωστόσο, ότι το νεο-Φρυγικό αλφάβητο μπορεί να προήλθε κατευθείαν από το Παλαιό αντιθέτως, όπως η παρουσία των ‘Η’ και ‘J’ ήδη στο δεύτερο.
(5) Το εμφανιζόμενο ως ισοδύναμο ‘Ͳ,’ μια πρώιμη μορφή του λεγόμενου ‘Σαμπί,’ μπορεί να ήταν στην πραγματικότητα ένα διαφορετικό γράμμα που να αντιστοιχούσε στο ‘σσ,’ ή ακόμη και στο ‘ττ.’ Ίσως και το περαιτέρω ισοδύναμο του ‘𐊁’ επίσης αν και μπορεί να λειτουργούσε ως δασυνόμενο ‘k’ και ένας πρόδρομος του νεο-Φρυγικού ‘X’ από αυτή την άποψη.
As already mentioned, the Old Phrygian alphabet emerges towards the late ninth century BC and was the script employed in Phrygian texts, as attested in near 400 inscriptions found in Anatolia and beyond, as far as around 300 BC before it was supplanted by the Neo-Phrygian(1) (rightmost column).
It is actually the very first known alphabet to feature proper vowels, 5 of them (A, E, I, O, Y), along a further 14 consonants adding up to 19 letters overall, although they may have actually been 21 or even more as ‘8’ and ‘Φ’ for instance seem to be pronounced as ‘f’ and aspirated ‘p’ respectively unlike what appears in the table.
All letters, some represented by more than one symbols, were capitals and Phrygian text was mostly written left-to-right though about one sixth of known corpus presents a right-to-left orientation, with multi-line inscriptions in Boustrophedon (alternate lines in reverse orientation). Words could also be separated by spaces or vertically spaced points.
It derives on the Phoenician alphabet that came to the land of Phrygia through the Syro-Hittite states that emerged in southeast Anatolia around the same time that the Phrygian kingdom itself surfaced in the west central region thereof following the collapse of the Hittite empire in the late 13th to early 12th century BC.
In fact, the Lesbian Aeolian alphabets (later called early Hellenic) that appear towards the mid eighth century BC are almost identical to the Phrygian and emerged in Lesbos, hence the name, which could have been under Phrygian rule but definitely under heavy influence by them as the culture of the island indicates at the time.
Among a number of ancient authors, Plato observes in his dialogue titled ‘Cratylus’ that many Phrygian words are almost identical or very similar to Hellenic (not Greek!) ones when the Phrygian language is far older, thereby the origin thereof is obvious.
Some among many interesting (mainly Old) Phrygian words are:
ΑΔΙΚΕΣΕΙ (‘adikesei’) meaning ‘injustice’ – ΑΔΙΚΙΑ in Hellenic
ΑΓΚΥΡΑ (‘agkura or ‘ankura’) meaning ‘refuge or anchor’ – ΑΓΚΥΡΑ in Hellenic
ΑΝΑΡ (”anar’) meaning ‘man’ – ΑΝΗΡ in Hellenic
ΑΥΤΟΣ (‘autos’) meaning ‘he’ (older form ΑϝΤΟΣ) – ΑΥΤΟΣ in Hellenic
ΒΑΛΗΝ (‘balε:n’) meaning ‘king’ – ΒΑΛΗΣ (modern ΒΑΛΕΣ) in Hellenic (master card in card playing)
ΔΕΩΣ(2) (‘deɔːs’) meaning ‘god’ – ΔΕΥΣ in Hellenic
ΔΙΚΕ (‘dike’) meaning ‘justice’ – ΔΙΚΗ (trial) in Hellenic
ΔΙΟΥΝΣΙΝ (‘diounsin’) meaning ‘dionysus’(3) – ΔΙΟΝΥΣΟΣ in Hellenic
ΕΙΛΙΚΡΙΝΗ (‘elikrine’) meaning ‘pure’ – ΕΙΛΙΚΡΙΝΗΣ (honest) in Hellenic
EKATAIA (‘ekataia’) meaning ‘belonging to Hecate’ – ΕΚΑΤΑΙΟΣ in Hellenic
ΕΚΕΙ (‘ekei’) meaning ‘there’ – ΕΚΕΙ in Hellenic
ΕΛΕΓΟΣ (‘elegos’) meaning ‘poem/song of lament’ – ΕΛΕΓΕΙΑ in Hellenic
KE (‘ke’) meaning ‘and’ – ΚΑΙ in Hellenic
ΚΑΡΠΥΣ (‘karpus’) meaning ‘fruit, outcome’ – ΚΑΡΠΟΣ in Hellenic
ΚΥΝΕΣ (‘kunes’) meaning ‘dogs’ – ΚΥΝΕΣ in Hellenic
ΜΑ ΖΕΥΣ (‘ma zdeus’) meaning ‘Ma (deity) Heavenly/Mighty’ – ΖΕΥΣ (second word) in Hellenic
ΜΗΝ (‘men’) meaning ‘month’ – ΜΗΝ in Hellenic
ΞΕΥΝ (‘kseun’) meaning ‘strangers’ (most likely ΞΕΝΟΣ in singular) – ΞΕΝΟΣ/ΞΕΙΝΟΣ in Hellenic (singular)
ΠΑΝΤΑ (‘panta’) meaning ‘all’ – ΠΑΝΤΑ in Hellenic
ΠΑΤΗΡ (‘pater’) meaning ‘father’ – ΠΑΤΗΡ in Hellenic
ΠΕΝΘΕΡΟ/Ω (‘penterɔː’) meaning ‘father in law’ – ΠΕΝΘΕΡΟΣ in Hellenic
ΠΟΔΑΣ (‘podas’) meaning ‘feet’ – ΠΟΔΑ (accusative, singular) in Hellenic
ΠΥΡ (‘pur’) meaning ‘fire’ – ΠΥΡ in Hellenic
ΤΑΠΗΣ (‘tapes’) meaning ‘carpet – ΤΑΠΗΣ in Hellenic
ΥΔΩΡ (‘udɔːr’) meaning ‘water’ – ΥΔΩΡ in Hellenic
Some interesting points on the pronunciation of certain letters:
A, could be pronounced either as short ‘a’ or long ‘a:.’
B, in the case of the word ‘ΒΕΔΥ’ (water) it was intriguingly pronounced as ‘w’ to the effect of ‘wedu(?).’
All the same, I feel that the symbol ‘8’ was likely not pronounced as ‘b’ (as indicated in the table) but rather as ‘f’ judging especially by its use by a few other peoples like neighbouring Lydians, who shared it.
Δ, the variant ‘𐊍’ cited right next to it is identical to ‘Λ,’ a letter of the Hellenic alphabets with a Lydian name (‘labda’) and apparent origin to the sound of ‘l.’ An apparent further error in the table on show?
E, it was rendered as short ‘e’ with its variant on the right as long ‘e:’ apparently.
F, the well-known ‘wau’ which was pronounced just like English ‘w,’ inherited as ‘digamma’ in the Hellenic tongues.
I, it was voiced as either short or long ‘i.’
K, its variant of ‘𐊵’ may have been voiced as ‘ks’ instead, likely supplanted by ‘Ξ’ in the neo Phrygian alphabet…?
O, could be pronounced either as short or long ‘o,’ the latter also likely leaning to or as good as long ‘u,’ before ‘Ω’ was incorporated to represent the latter sound in the late fourth century BC.
S, the variants on its right could have been rendered as ‘sh’ (palatal s), just as in English ‘show’
𐌘, was pronounced as ‘aspirated p’ unlike what is shown in the table again.
𐰀, was voiced like ‘z’ or maybe even ‘dʒ/ts,’ likely also turning on the word, in some Phrygian dialects.
It seems that it was supplanted by ‘J’ in neo-Phrygian which suggests that Phrygians not only adopted the Eucleidean alphabet, which is actually descended from Anatolia(4), and adjusted it to their own language but further expanded it on their part, on the one hand, whilst the new letter itself may have been voiced as either ‘z’ or ‘j,’ on the other.
X, it is not quite clear what sound it represented in the Old Phrygian, very likely as ‘z,’ but it was rendered as aspirated ‘k’ in the neo-Phrygian.
Z, was rendered as ‘zd’ (represented by other symbols such as ‘𐊁’ or ‘Ͳ’ in Old Phrygian(5).
Finally, some consonants may have changed sound in the neo-Phrygian language spoken between the first the third century AD.
(1) The neo-Phrygian alphabet actually emerges much later and more precisely between the first and third century AD.
(2) ‘ΔΕΩΣ’ was most likely ‘ΔΕΥΣ’ in Old Phrygian before ‘Ω’ was incorporated.
(3) ‘ΔΙΟΥΝΣΙΝ’ was most likely ‘ΔΙΟΝΣΙΝ’ in Old Phrygian.
(4) Elements show, yet, that the neo-Phrygian alphabet may have derived directly on the Old instead such as the appearance of ‘H’ and ‘J’ in the latter already.
(5) The presented equivalent of ‘Ͳ’ (maybe ‘𐊁’ too), an early form of the so-called ‘sampi,’ may have actually been a different letter amounting to ‘ss,’ or even to ‘tt.’
Maybe the further equivalent of ‘𐊁’ too albeit it may have functioned as an aspirated ‘k’ and a forerunner of X in that regard
Σήμερα θα ασχοληθώ με κάτι που υπέθετα εδώ και μερικά χρόνια αλλά δεν μπορούσα να βρω την σύνδεση και αντιστοιχία του μέχρι που τυχαία παρατήρησα κάτι σε ό,τι αφορά την προφορά ενός συγκεκριμένου γράμματος στις Αιολικές διαλέκτους πρόσφατα.
Και αυτό έχει να κάνει με την εναλλακτική ονομασία της Τροίας ως Ίλιον και τι ακριβώς σημαίνει το δεύτερο αν και τα δύο ονόματα έχουν ανατολίτικη προέλευση και δείχνουν να αποτελούν εξελίξεις αποδόσεων αντίστοιχων Χιττιτικών και Λούβιων ονομάτων για την πόλη-κράτος.
Υπάρχει επίσης η περίπτωση να μην αντιπροσωπεύουν ακριβώς το ίδιο πράγμα ως ονόματα με το Ίλιο να είναι η ακρόπολη της πόλης της Τροίας πιο συγκεκριμένα. Και τα δύο έχουν ενδιαφέρον πάντως.
Το όνομα Τροία
Ξεκινώντας, το όνομα Τροία δείχνει να είναι εξέλιξη στην Κοινή του Δωρικού Τροϊά ή Τρωϊά (προφερόμενο ως ‘Τρούια’), τα οποία Δωρικά έχουν Λούβια προέλευση, και προέρχεται από το Χιττιτικό Taru-(ú-)iša που αποδίδεται ως ‘Αληθινή/Σθεναρή Πόλη.’
Προσωπικά, ωστόσο, θεωρώ ότι ότι αυτό το ‘taru-‘ ως πρώτο συνθετικό είναι πιθανώς Χαττικό ‘δάνειο’ και αντιθέτως αντιπροσωπεύει το θεό Tar(h)u, που είναι το αντίστοιχο ή ο ίδιος με τον Χιττιτικό Tarḫun, και να σημαίνει ‘Πόλη του (θεού) Taru’ αντιθέτως.
Ο Tar(h)u ήταν κυρίαρχη θεότητα με τις διάφορες μορφές του ονόματός του ως επίσης Tarḫun (Χιττίτες), Tarḫunt (Λούβιοι) ή Teshub (Hurrians) σε όλη την Ανατολία τη δεύτερη χιλιετερίδα π.Χ. ενώ σε μια τέτοια πιθανή ερμηνεία του ονόματος της πόλης δείχνει να συνηγορεί το ‘toro-ja’ (γυναίκα της Τροίας) που εμφανίζεται στη Γραμμική Β.
Το σημιτικό ‘toro’ θεωρείται η ρίζα του ‘ταύρος’ που στα ελληνικά προφερόταν ως ‘τόουρος’ και έχω πει σε άλλο post ότι ουσιαστικά προέρχεται απο το όνομα του θεού Tar(h)u και πάλι, με τον ταύρο να αποτελεί το ζώο-σύμβολό του.
Το όνομα Ίλιον
Με τη σειρά του, το Ίλιον προέρχεται λογικά από μια προηγούμενη μορφή του ως ‘Ϝίλιον’ με δίγαμμα στην αρχή (‘Γουίλιον’) από το Χιττιικό Wil-uša για την πόλη, για το οποίο δεν δείχνει να υπάρχει διαθέσιμη ετυμολογία.
Προσεγγίζοντας το από μια άλλη γωνία, το ‘ήλιος’ στα Αιολικά ήταν Αελιος που προερχόταν από μια παλαιότερη μορφή ως Αϝελιος (Αγουελιος) με δίγαμμα.
Η έκπληξη εδώ όμως είναι ότι όπως διαπίστωσα αυτό το ‘Α’ στην αρχή των αιολικών λέξεων δεν προφέρεται ως ‘α’ όπως θα περίμενε κανείς αλλά ως μακρό ‘ι’ (και συνήθως τονισμένο).
Έτσι, το ‘Αϝελιος’ θα είναι ‘Ί(ι)γουελιος’ και η εξέλιξή του ως ‘Αελιος’ θα είναι ‘Ί(ι)ελιος,’ με αντίστοιχο ουδέτερο στο ‘Ί(ι)ελιον,’ όπου η μακρά απόδοση του ‘ι’ στην αρχή ουσιαστικά εξαφανίζει τον ήχο του ακόλουθου ‘ε,’ που με την πάροδο του χρόνου θα απορροφήθηκε εντελώς, για να προκύψει τελικά το ‘Ίλιος’ και ‘Ίλιον’ αντίστοιχα (προφορά).
Συνεπώς, το ‘Ίλιον’ είναι η αιολική ηχητική απόδοση του ‘Αελιον’ που αντιστοιχεί στο ‘Ήλιον’ (Χέλιον) στην Αττική και Ιωνική που θα αποδίδει ‘Πόλη του Ήλιου’ για την Τροία.
Η προφορά του Αιολικού ‘Α-‘
Να σημειωθεί ότι το Αίολος (ή Έολος) προφέρεται ‘Ίολος’ και το ‘Αιολεία’ (ή Εολεία) ως ‘Ιόλεα’ και το Αιολείς (ή Εολείς) ως ‘Ιόλε(ε)ς’ αντίστοιχα.
Κατ’επέκταση, το ‘- ϝελ-‘ στο ‘Αϝελιος’ θα είναι πιθανώς/εμφανώς η αιολική απόδοση του Χιττιτικού/Λούβιου ‘wil-‘ στο ‘Wil-usa,’ που από ό,τι έχω καταλάβει προφερόταν ως ‘γουελ-‘ (είχε τον ίδιο ήχο δηλαδή ουσιαστικά), με την έννοια του ήλιου και πάλι.
Κάτι που αντανακλά και τις γενικότερες Λούβιες και Ανατολίτικες ρίζες των Αιολικών διαλέκτων.
ΣΣ Στα Αιολικά όλα τα γράμματα ήταν κεφαλαία μόνο ενώ το επίθεμα ‘(-u)-ša’ στα Χιττιτικά σημαίνει ‘πόλη (του/της).’
Breaking through History 